LEMBANGAN SALIRAN - SOALAN DAN JAWAPAN

LEMBANGAN SALIRAN

  Soalan Struktur

1 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan lembangan saliran?                                             [3]

       ............................................................................................................................................

       ............................................................................................................................................

        ...........................................................................................................................................

(b) Jelaskan dua faktor yang mempengaruhi proses pengangkutan beban sungai.            [4]

    (i) ...........................................................................................................................................

       ............................................................................................................................................

       ............................................................................................................................................

   (ii) ...........................................................................................................................................

       ............................................................................................................................................

       ............................................................................................................................................

 (c)  Terangkan bagaimana bentuk muka bumi  pemendapan sungai mempengaruhi aktiviti     

        manusia.                                                                                                                      [4]

        ...........................................................................................................................................

        ...........................................................................................................................................

        ...........................................................................................................................................

        .. ........................................................................................................................................

        ...........................................................................................................................................

         ..........................................................................................................................................

 (d)  Huraikan perkaitan antara beban sungai terhadap cara pengangkutan beban sungai. [4]

    ...............................................................................................................................................

    ..............................................................................................................................................

    ...............................................................................................................................................

    ...............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

2(a) Nyatakan tiga cara hakisan sungai.                                                                              [3]

     (i) ..........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

    (ii)...........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

    (iii) .........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

   (b) Huraikan tiga faktor yang mempengaruhi hakisan terhadap lurah sesebuah sungai. [6]

     (i) ..........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

    (ii)...........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

    (iii) .........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

  (c) Jelaskan tiga langkah bukan perundangan bagi mengawal hakisan pada lurah sungai.[6] 

                                                                                                                

    (i) ..........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

    (ii)...........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

    (iii) .........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

 3 (a) Nyatakan tiga bentuk muka bumi pemendapan sungai.                                             [3]

   ...............................................................................................................................................

   ...............................................................................................................................................

   ...............................................................................................................................................

   ...............................................................................................................................................

   ...............................................................................................................................................

   ...............................................................................................................................................

  (b) Jelaskan tiga faktor fizikal sungai yang mempengaruhi berlakunya pemendapan yang giat di dalam alur  dan tebing sungai.                                                                                  [6]

    (i) ..........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

    (ii)...........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

    (iii) .........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

 (c) Huraikan tiga kaedah untuk mengawal pemendapan yang giat ke atas alur dan tebing  sungai.                                                                                                                                  [6]

    (i) ..........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

    (ii)...........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

    (iii) .........................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

Soalan esei

1(a)  Bincangkan faktor fizikal yang mempengaruhi pengangkutan beban sungai.  [13]

  (b) Jelaskan kepentingan bentuk muka bumi hasil pemendapan sungai terhadap aktiviti 

        manusia.                                                                                                                   [12]

2(a) Huraikan proses pembentukan empat bentuk muka bumi hakisan sungai.       [12]

(b) Bincangkan kepentingan bentuk muka bumi hakisan sungai terhadap aktiviti  manusia.[13]     

                                                                              

LARIAN  AIR PERMUKAAN

Soalan struktur

1(a) Apakah yang dimaksudkan  dengan larian air permukaan?                                            [2]

      .............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

   (b) Jelaskan pengaruh intensiti  hujan terhadap keupayaan larian air permukaan.            [3]

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

(c)  Bagaimanakah tindakan manusia boleh meningkatkan keberkesanan hakisan oleh

       larian air permukaan?                                                                                                          [4]

      .............................................................................................................................................

      .............................................................................................................................................

      ............................................................................................................................................

      ............................................................................................................................................

      ............................................................................................................................................

(d) Huraikan langkah kestrukturan yang boleh diambil bagi mengurangkan kesan hakisan

      oleh  larian air permukaan.                                                                                              [6]

  (i) .............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

 (ii) .............................................................................................................................................

     .............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

(iii) .............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

     ..............................................................................................................................................

Soalan esei

1(a) Huraikan tiga proses hakisan permukaan di kawasan cerun.                                [12]

  (b) Jelaskan bagaimana hakisan permukaan cerun tersebut dapat dikawal.              [13]

Tajuk :   LEMBANGAN SALIRAN  

Jawapan soalan Struktur

1(a) Lembangan saliran ialah sebuah kawasan yang mempunyai sebatang sungai utama   dengan cawangan-cawangannya bermula dari kawasan legeh hingga ke kuala.

  (b) (i) Saiz bahan -  bahan kecil dan halus ( pasir & lumpur)  mudah diangkut secara  apungan berbanding bahan yang bersaiz besar ( batu tongkol) diangkut secara golekan dan seretan.

      (ii) Halaju air sungai – semakin tinggi halaju/kederasan air sungai maka semakin tinggi kadar pengangkutan bahan. Contohnya semasa kejadian banjir aliran sungai sangat deras.

     (iii) Isi padu air -  Isi padu air sungai yang banyak membolehkan  lebih banyak bahan seperti pasir, lumpur dan kerikil diangkut oleh aliran air sungai. Contoh semasa kejadian banjir, banyak beban di dalam alur sungai dapat diangkut ke bahagian hilir sungai.

   (iv) Bentuk sungai – Alur lurus menggalakkan pengangkutan beban sungai yang tinggi kerana tiada halangan menyebabkan  halaju air tinggi dan bergerak lancar Alur berliku proses pengangkutan bahan rendah kerana pergerakan aliran air terganggu menyebabkan halaju air menjadi rendah.

(c)  (i) Dataran banjir -  mempunyai tanih aluvium yang subur sesuai untuk aktiviti pertanian khususnya penanaman padi  sawah , buah-buahan dan sayur-sayuran.

     (ii) Dataran banjir – kawasan yang rata sesuai untuk pembinaan jalan perngangkutan dan   perhubungan seperti jalan raya dan  lebuh raya.

    (iii) Delta – mempunyai tanih aluvium yang subur dan bekalan air yang mudah membolehkan aktiviti pertanian dijalankan khususnya penanaman padi,jagung dan tembakau.

      (iv) Delta – aktiviti perikanan /akuakultur                                                                             

      (v) Tasik ladam / likuan terpenggal  – aktiviti ekopelancongan , sukan air dan lain-lain.

      (vi) Tasik ladam – aktiviti perikanan/ akuakultur

      (vii) Beting pasir – aktiviti perlombongan pasir.

(d)(i)   Beban yang bersaiz kecil dan halus seperti pasir, lumpur dan kerikil mudah diangkut berbanding bahan yang bersaiz besar seperti batu tongkol. Bahan ini diangkur secara ampaian.

        (ii) Bahan yang berat dan bulat seperti batu kerikil diangkut secara golekan kerana mudah ditolak oleh aliran sungai. Bahan berbentuk bersegi-segi sukar ditolak.

2(a) (i) Hidraul – merujuk kepada hakisan oleh kuasa air sungai semata- mata  terhadap lubang-lubang rekahan dan retakan batuan di tebing sungai.

     (ii) Geseran/lelasan  - melibatkan tindakan bahan-bahan yang diangkut oleh aliran air sungai seperti serpihan batu, pasir dan kelikir yang menghakis dan bergesel dengan dasar dan tebing sungai.

     (iii) Lagaan – merujuk kepada proses perlanggaran antara bahan-bahan yang diangkut oleh aliran air sungai sesama sendiri atau perlanggaran bahan yang diangkut dengan tebing dan dasar sungai.

     (iv) Larutan – merujuk kepada hakisan secara kimia yang berlaku kerana air sungai bertindak melarutkan bahan kimia dalam batuan yang terdapat pada dasar dan tebing sungai.

 (b) (i) Kecerunan – Sungai di peringkat hulu mempunyai topografi yang sangat curam menyebabkan halaju air sungai sangat deras. Proses hakisan dasar sangat giat sehingga membentuk lurah berbentuk V.

     (ii) Bentuk alur – Alur sungai yang lurus menyebabkan aliran air bergerak lancar dan deras. Hakisan menegak berlaku dengan giat khususnya di peringkat hulu sungai.

    (iii) Jenis batuan – Sekiranya batuan yang membentuk dasar dan tebing sungai terdiri daripada batuan yang keras seperti batuan igneus maka kadar hakisan menjadi kurang berbanding alur sungai yang terbentuk daripada batuan enapan yang lembut lebih mudah dihakis.

   (iv) Bahan muatan – Bahan muatan yang diangkut di dalam alur sungai yang terdiri daripada serpihan batuan dan batu tongkol akan melakukan hakisan geselan dan lagaan yang giat pada dasar dan tebing sungai.

 (c)  (i) Membina tembok dan cerucuk di tebing sungai bagi mengawal tebing sungai yang berpotensi mengalami hakisan. Tembok dibina daripada simen yang tahan kepada hakisan.

      (ii) Menanam tumbuhan pada tebing sungai seperti pokok buluh. Akar pokok buluh dapat memegang dan mencengkam tebing sungai daripada di hakis oleh aliran air sungai.

      (iii) Membina empangan dibahagian hulu sungai dapat mengurangkan kelajuan aliran sungai dan sekaligus  dapat mengurangkan hakisan ke atas tebing dan dasar sungai.

      (iv) Memberi pendidikan formal di sekolah seperti pendidikan Geografi,  Alam Sekitar dan Pendidikan Moral yang dapat memberi pendedahan kepada pelajar tentang kepentingan memelihara sungai.

     (v) Mengadakan kempen Alam Sekitar kepada masyarakat melalui pengedaran risalah dan buletin oleh agensi-agensi kerajaan dan bukan kerajaan berkaitan seperti Jabatan Alam Sekitar (JAS) bagai memelihara sungai.

3(a)    Dataran banjir – tanah pamah yang rendah terbentuk daripada mendapan lanar , 

            kelodak dan pasir di sepanjang kedua-dua tebing di bahagian hilir sungai.

·         Delta  -  dataran mendapan lanar yang mengandungi kelodak, lempung dan pasir halus yang luas dan rata di muara sungai.

·         Tetambak-  berbentuk permatang lanar dan lumpur hasil mendapan sungai  di muara sungai .

·         Beting pasir- timbunan mendapan pasir di dalam alur sungai di bahagian hilir sungai.

·         Tasik ladam- sebuah likuan sungai berbentuk seperti ladam tapak kaki kuda yang terpenggal akibat hakisan.

 (b) (i) Cerun dasar sungai yang semakin landai di bahagian hilir sungai menyebabkan

        halaju aliran sungai menjadi sangat perlahan dan memendapkan bahan yang diangkut.

    (ii)  Semakin banyak bahan muatan yang dibawa oleh sungai akibat hakisan yang giat di

         bahagian hulu dan tengah sungai menyebabkan semakin banyak juga  bahan yang

         dimendapkan di hilir sungai.

   (iii) Bentuk alur sungai yang berliku dan bersirat  akan menghalang pergerakan aliran  sungai , maka bahan yang diangkut akan dimendapkan di dasar dan tebing sungai.

    (iv) Pertembungan arus dan  ombak laut dengan arus sungai secara bersudut tepat  menyebabkan bahan akan dimendapkan di sepanjang pertemuan tersebut.

  (v) Terdapat halangan semula jadi seperti beting pasir dan tumbuhan  tumbang yang menghalang pergerakan bahan. Bahan tersangkut lalu termendap.

(c) (i) Meluruskan alur sungai bagi mempercepat aliran air dan pengangkutan bahan.

      (ii) Menanam dan mengekalkan tumbuhan pada tebing dan sekitar tebing sungai bagi mengurangkan hakisan ke tebing dan kawasan berhampiran tebing sungai.

     (iii) Menguatkuasa undang-undang dengan mengenakan denda dan hukuman yang setimpal ke atas pelombong pasir sungai tanpa lesen dan pengharaman penebangan pokok di sekitar tebing sungai.

     (iv) Memberi pendidikan formal dan tidak formal di sekolah melalui Kelab Alam Sekitar. Pelajar dididik supaya menghargai alam sekitar dan kepentingan menjaga kawasan sungai.

     (v)  Mengadakan kempen dengan lebih berkesan yang dijalankan oleh Jabatan Alam Sekitar(JAS)  dan Badan-Badan Bukan Kerajaan ( NGO) tentang kepentingan menjaga sungai.

Jawapan  Soalan esei

1(a)  Bincangkan faktor fizikal yang mempengaruhi pengangkutan beban sungai.            [13]               

     (i)   Cerun -  Di peringkat hulu sungai - cerun dasar sangat curam – aliran sungai sangat deras   – bahan diangkut maksimum. Di peringkat tengah – cerun semakin landai - sungai mulai berliku – halaju aliran sungai semakin berkurangan – proses pengangkutan semakin berkurangan. Di peringkat hilir – cerun landai – pengangkutan minimum sebaliknya pemendapan maksimum.

(ii) Kekasaran alur – alur kasar / berlekuk-lekuk – bahan yang diangkut tersekat dan mengganggu proses pengangkutan . Alur sungai yang  licin – bahan yang diangkut banyak dan cepat -secara golekan dan seretan.

(iii) Halangan – halangan semula jadi ( beting pasir, likuan sungai  ) atau buatan manusia  ( jambatan, jeti ). Halangan berupaya memerangkap bahan yang diangkut. Sekiranya tiada halangan di dalam sungai maka proses pengangkutan sangat giat.

(iv) Bentuk alur – alur lurus, proses pengangkutan giat dan lancer kerana halaju air yang sangat tinggi. Alur beriku dan bersirat  membentuk halangan – kelancaran aliran air terganggu – proses pengangkutan sungai perlahan sebaliknya pemendapan giat.

(v) Saiz bahan – bahan yang bersaiz besar seperti batu tongkol diangkut secara perlahan melalui golekan dan seretan di dasar sungai. Bahan yng bersaiz kecil dan ringan ( pasir, kelodak dan lempung)  diangkut secara apungan dan ampaian.

(vi) Bentuk bahan – bahan yang bulat dan hampir bulat diangkut di dasar sungai secara golekan dan seretan. Bahan yang bersegi-segi diangkut secara lompatan.

Kesimpulannya, faktor fizikal  sungai seperti kecerunan , bentuk alur sungai , penjenisan bahan yang diangkut dan  wujudnya halangan di dalam alur sungai akan mempengaruhi proses pengangkutan sungai.

                                                                                                                                                      

 (b) Jelaskan kepentingan bentuk muka bumi hasil pemendapan sungai terhadap aktiviti manusia. [12]   

                                                                                                                                                                                                                                        

 (i) Dataran banjir – mendapan lumpur ( tanih alluvium ) menghasilkan tanih yang subur sesuai untuk kegiatan pertanian terutama tanaman padi sawah.

(ii) Dataran banjir – sifat muka bumi yang rata , rendah dan bertanah pamah sesuai untuk kegiatan  pengangkutan dan perhubungan.

(iii) Delta – mempunyai mendapan lanar, kelodak dan pasir halus sangat subur untuk kegiatan pertanian terutama tanaman padi sawah.

(iv) Delta – kawasan rata dan rendah sesuai untuk pembinaan petempatan.

(v) Tasik ladam – likuan terpenggal membentuk tasik yang tenang sesuai untuk kegiatan akuakultur    ( penternakan ikan air tawar ).

(vi) Tasik ladam – sesuai untuk kegiatan ekopelancongan – pembinaan calet dan rumah terapung.

(vii) Beting pasir – sesuai untuk kegiatan perlombongan pasir.

(viii)Tetambak  - permatang yang memanjang dan sempit di tebing sungai sesuai untuk kegiatan pembinaan jalan raya dan pembinaan petempatan. 

3(a) Huraikan proses pembentukan empat bentuk muka bumi hakisan sungai.                 [12]                        

     (i) Air terjun – terbentuk di bahagian hulu sungai yang mempunyai struktur batuan yang tersusun secara mendatar dan berselang-seli antara batuan keras dan lembut. Lapisan batuan lembut akan lebih cepat dihakis berbanding lapisan batuan keras.. Akibatnya, lapisan batuan keras akan tertinggal dan menghalang aliran air sungai lalu membentuk air terjun.

    (ii) Jeram – terbentuk di bahagian hlu sungai yang mempunyai susunan batuan keras dan lembut yang tersusun  berselang-seli secara menegak atau condong. Hakisan sungai yang giat ke atas batuan lembut menyebabkan batuan keras yang tahan hakisan akan tertonjol ke atas. Akibatnya aliran sungai akan tersekat lalu mengalir secara melompat-lompat menuruni tonjolan batuan yang keras.

  (iii) Lubuk – merujuk kepada lekukan yang terbentuk di bahagian dasar sungai. Tindakan aliran air sungai yang berpusar akan mengorek dan mendalam dasar lurah sungai. Tindakan ini biasanya berlaku pada dasar air terjun sehingga membentuk lubang yang dalam yang dikenali sebagai lubuk air terjun.

 (iv)  Gaung dan lurah – merupakan bentuk muka bumi hakisan sungai di peringkat hulu sungai. Hakisan menegak ke dasar sungai menyebabkan alur sungai menjadi dalam , sempit dan bertebing curam. Lurah sungai yang bertebing curam ini dikenali sebagai gaung

(b)   Bincangkan kepentingan bentuk muka bumi hakisan sungai terhadap aktiviti  manusia.[13]

                                                                                                                        

 (i) Air terjun yang terbentuk di bahagian hulu sungai  yang berbukit menghasilkan pemandangan yang cantik dan menarik. Kawasan air terjun ini sesuai untuk aktiviti ekopelancongan.

  (ii) Air terjun yang deras dan stabil boleh dibina empangan untuk penjanaan kuasa hidro elektrik.

 (iii) Jeram juga terbentuk di bahagian hulu sungai . Aliran airnya yang tidak begitu deras, stabil dan memanjang amat sesuai untuk aktiviti ekopelancongan dan riadah seperti sukan lasak dan berkayak.

(iv) Jeram yang mempunyai aliran air yang deras dan stabil membolehkan penjanaan kuasa hidro elektrik.

(v) Lubuk yang merupakan kawasan paling dalam di dasar sungai menjadi habitat hidupan air seperti ikan. Kegiatan menangkap ikan boleh dijalankan di kawasan ini.

(vi) Tebing tinggi yang curam terbentuk di bahagian hulu sungai akibat hakisan menegak di dasar sungai juga membolehkan manusia  menjalankan aktiviti  rekreasi.

Kesimpulannya, semua bentuk muka bumi hakisan sungai mempunyai kepentingan dan sumbangan kepada aktiviti manusia sekiranya dimanfaatkan dengan sewajarnya.

LARIAN AIR PERMUKAAN

Jawapan soalan struktur

1(a)   Air larian permukaan merupakan air yang melimpah di atas permukaan bumi selepas hujan yang lebat akibat permukaan bumi yang telah tepu dengan air hujan. Air hujan tidak dapat menyerap ke dalam tanah setelah liang rongga tanah tertutup dengan air dalam masa yang singkat.

  (b)  (i) Hujan yang lebat akan meningkatkan kuantiti limpahan air larian permukaan . Air ini mempunyai tenaga yang kuat untuk menghakis permukaan bumi.

       (ii) Hujan yang kerap turun setiap hari dan sepanjang tahun akan menyebabkan kejadian air larian permukaan. Air ini mempunyai tenaga yang kuat untuk menghakis permukaan bumi.

(c)  (i) Aktiviti penerokaan hutan untuk mendapatkan kayu balak telah mendedahkan permukaan bumi kepada kejadian air larian permukaan . Air ini mempunyai tenaga yang kuat untuk menghakis permukaan bumi.

     (ii) Aktiviti penerokaan tanah untuk pertanian dan pembangunan menyebabkan pokok ditebang. Ketiadaan pokok sebagai lapisan pelindung dan ketiadaan akar mncengkam tanah menyebabkan tanah menjadi longgar dan mudah dihakis oleh air larian permukaan.

(d)   (i) Membina sistem perparitan yang sempurna di cerun bukit dapat mengawal aliran air menuruni cerun . Kejadian air larian permukaan dapat dielakkan.

      (ii) Menyimen permukaan cerun  bumi dengan simen dapat menutup permukaan tanah daripada ditimpa air hujan secara langsung. Air hujan jatuh di permukaan simen lalu mengalir masuk ke dalam sistem perparitan yang dibina di bawah cerun dengan terkawal.

   (iii)  Membina teres di cerun bukit dapat mengurangkan kesan tarikan graviti bumi. Air hujan akan mengalir secara terkawal menuruni cerun bukit melalui teres atau tangga yang dibina. Kejadian air larian permukaan dapat dielakkan.

Jawapan soalan esei

1(a) Huraikan tiga proses hakisan permukaan di kawasan cerun.                                    [12]                                           

 (i) Hakisan percikan – berlaku apabila titisan air hujan yang turun mencungkil butiran tanah pada permukaan bumi lalu membentuk lekukan kecil. Saiz lekukan bergantung kepada saiz hujan , kelebatan dan factor perlindungan permukaan bumi.

(ii) Hakisan kepingan/ meluas – butiran tanah yang terbentuk daripada hakisan percikan diangkut oleh air larian permukaan secara meluas di permukaan bumi. Bahagian atas permukaan tanah akan hilangdihakis dan diangkut ke tempat lain.

(iii) Hakisan galir – aliran air hujan yang mengalir di permukaan bumi lalu membentuk alur-alur yang kecil dan bersifat sementara dan akan hilang dalam tempoh yang singkat.

(iv) Hakisan galur – alian air yang banyak di dalam alur yang besar dan kekal yang akan menjadi asas pembentukan sungai pada masa hadapan.

 

(b) Jelaskan bagaimana hakisan permukaan cerun tersebut dapat dikawal.                   [13]                              

(i) Kaedah perundangan – Jabatan Alam Sekitar dan Pihak berkuasa Tempatan perlu menguatkusakan undang-undang dan peraturan yang sedia ada seperti Akta Pemeliharaan Tanah dan Akta Parit dan Bangunan- kenakan denda dan hukuman yang setimpal.

(ii) Membina parit dan longkang yang sempurna bagi mengawal aliran air di permukaan cerun.

(iii) Menyimen permukaan cerun dan dibuat lubang-lubang yang boleh mengawal pengaliran air bawah tanah secara tertib – dapat mengawal hakisan percikan.

(iv) Menanam rumput dan tanaman kekacang di permukaan cerun bukit – dapat mengawal hakisan percikan dan air larian permukaan.

(v) Memberi pendidikan formal dan tidak formal kepada pelajar sekolah – menerapkan kepentingan kawasan tanah tinggi dan impaknya kepada alam sekitar fizikal dan manusia sekiranya kawasan tersebut diterokai.

(vi) Mengadakan kempen kesedaran yang lebih berkesan kepada masyarakat melalui pengedaran risalah, buletin, brosur dan ceramah alam sekitar oleh Jabatan Alam Sekitar, Jabatan perhutanan dan Sahabat Alam Malaysia. Menyedarkan orang ramai tentang kepentingan pemeliharaan dan pemuliharaan kawasan cerun.

(vii) Membina teres di cerun bukit – teres dapat mengawal pergerakan  air permukaan ketika hujan lebat. Teres mengurangkan kecerunan, halaju aliran air menjadi perlahan dan hakisan dapat dikawal.